Batalion "Nachtigall"

Kreacja a zrzeszenie batalionu

Dominacja powstania zbrojnego oddziału wywodzi się spośród II walnego kongresu Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów (OUN-R), jaki uchwalił, iż „[…] na rzecz wykonania swych planów OUN organizuje dodatkowo szkoli własną wojskową jednostkę”. Na kreacja jednostki 25 lutego 1941 wyraził zgodę admirał Wilhelm Canaris, na początku marca zgodę wydało komenda Wehrmachtu.

Jednostkę utworzono pod dowództwem niemieckim por. Hansa-Albrechta Herznera. Zastępcami dowódcy by

Inicjatywa związana była również z grupą cywilów z kierownictwa OUN-B: Jarosławem Stećko (desygnowanym przez Banderę na szefa rządu „wyzwolonej” Ukrainy), Lwem Rebetem, Jarosławem Staruchem, Iwanem Rawłykiem, Stepanem Pawłykiem, Stepanem Łenkawśkym, Dmytro Jaciwem.

Nabór do jednostki prowadziły lokalne komórki organizacyjne, kandydatów wysyłały do Krakowa, gdzie przechodzili przez kontrolę specjalnej komisji OUN oraz badania lekarskie. Kandydaci rekrutujący się spośród sympatyków OUN-BGrzegorz Motyka Dywizja „SS-Galizien” („Hałyczyna”) w Pamięć i Sprawiedliwość, nr 1/2002, Warszawa 2002, Wyd. Instytut Pamięci Narodowej, ISSN 1427-7476, s. 109 ., którzy pozytywnie przeszli weryfikację wysłani zostali w dwóch grupach na przeszkolenie m.in. do Krynicy i Barwinka. Po 4 – 5 tygodniach wstępnego szkolenia rekrutów przewieziono do Neuhammer (Świętoszów koło Wrocławia), gdzie odbywało się przeszkolenie wojskowe z bronią. Tam też żołnierze batalionu w kwietniu 1941 r. złożyli przysięgę „na wierność Ukrainie, OUN i jej dowództwu”.

Nachtigall jako zbyt mała jednostka wszedł w skład jednostki dywersyjnej Brandenburg 800 (w sile pułku), która podlegała Abwehrze. W sumie batalion liczył 350 żołnierzy, z czego 150 przeszło szkolenie w batalionie Brandenburg, 100 w Krynicy, a reszta w Dukli, Barwinku i Komańczy. Żołnierze nosili umundurowanie Wehrmachtu, na którym mogli (na naramiennikach) naszywać niebiesko-żółtą wstążkę.

Historia

W przededniu ataku Niemców na ZSRR, batalion przerzucono do Rzeszowa, stamtąd pieszo dotarł w okolice Radymna. 27 czerwca 1941 r. Niemcy przerzucili go w rejon Lwowa. 30 czerwca o godzinie 4:30 nad ranem jako pierwsza zwarta jednostka wkroczył do LwowaGrzegorz Mazur, Jerzy Skwara, Jerzy Węgierski Kronika 2350 dni wojny i okupacji Lwowa 1.IX.1939–5.II.1946, Katowice 2007, Wydawnictwo Unia ISBN 978-83-86250-49-3, s. 202, por. też Jerzy Węgierski Lwów pod okupacją sowiecką 1939–1941, Editions Spotkania, Warszawa 1991, ISBN 83-85195-15-7, fragment dotyczący czerwca-lipca 1941 w wersji elektronicznej ., zajmując bez oporu sowieckiego ratusz, katedrę Świętego Jura i lwowskie więzienia. O 6:30 delegacja żołnierzy batalionu została przyjęta przez greckokatolickiego metropolitę lwowskiego Andrija Szeptyckiego. Część batalionu stanowiła ochronę lwowskiej radiostacji podczas ogłaszania aktu państwowości ukraińskiej, dlatego też dowództwo niemieckie utraciło zaufanie do żołnierzy batalionu.

7 lipca 1941 r. batalion został wraz z 1 dywizją strzelców górskich Wehrmachtu skierowany w kierunku Kijowa przez Złoczów, Tarnopol, Satanów, Płoskirów i Winnicę. Pod Winnicą żołnierze batalionu rozstrzelali w co najmniej dwóch wsiach nieznaną ilość Żydów„Проскурів задержалися на довший постій в Юзвіні під Вінницею. В часі нашого пермаршу ми наочно бачили жертви жидівсько-большовицького терору, цей вид теж скріпив ненависть нашу до жидів, що в двох селах ми постріляли всіх стрічних жидів. Пригадую собі один фрагмент. Під час нашого пермаршу перед одним селом бачили багато блукаючих людей. На запит відповідають що жиди відгрожуються їм і вони бояться ночувать у своїх хатах. У висліді цього, ми постріляли всіх стрічних там жидів.” Zeznanie żołnierza batalionu Nachtigall z 1944, o aktywności jednostki w okresie lipiec-sierpień 1941 r., Центральний державний архів вищих органів влади та управління України (ЦДАВО). – Ф. 3833. – Оп. 1. – Спр. 157- Л.7 por. też: Iwan Patryliak Wijskowa dijalnist’ OUN(b) u 1940-1942 rokach. Kijiw 2004 s.364: "більш впевнено можна стверджувати лише те, що солдати з нахтігалівського розвідвзводу вчинили розстріли єврейського населення двох сіл в околиці Вінниці" (pol. niewątpliwie można stwierdzić jedynie to, że żołnierze oddziału rozpoznania "Nachtigall" dokonali rozstrzelania ludności żydowskiej dwóch wsi w okolicach Winnicy) i Grzegorz Motyka, Partyzantka… s. 96.Również Per Anders Rudling:" Soldiers under his command carried out mass shootings of Jews in the vicinity of Vinnytsia." – wersja oryginalna w języku angielskim. tłumaczenie polsk

W październiku 1941 r. oba bataliony zostały zlikwidowane i przekształcone w Batalion Policyjny nr 201, który został wyjęty spod komendy Wehrmachtu i podporządkowany Ordnungspolizei (Ukraińskie Bataliony Policyjne). Część żołnierzy zdezerterowała, większość podjęła funkcje policyjne (podpisując w grudniu 1941 jednoroczne kontrakty) w 201 batalionie policyjnym.

Udział w pogromach Żydów

Po zajęciu Lwowa przez Wehrmacht 30 czerwca 1941 w różnych częściach miasta rozpoczęły się pogromy Żydów. Pretekstem do ich rozpoczęcia była masakra więźniów dokonana przez NKWD i odkrycie zwłok kilku tysięcy pomordowanych więźniów w więzieniach lwowskich. Żydzi obwiniani za kolaborację z okupantem sowieckim i zbrodnie NKWD stali się celem zemsty części ludności miasta Lwowa, podburzanej przez Niemców. Zdaniem Kershawa było to zgodne z dyrektywami Reinharda Heydricha o prowadzeniu wojny na terenie ZSRR, nakazującymi zachęcanie i inspirację pogromów antyżydowskich przez miejscową ludnośćHeydrich 29 czerwca 1941 wydał rozkaz, w którym polecał wszystkim tzw. Einsatzgruppen policji i służb bezpieczeństwa (tzn. SS i SD) wykorzystanie kół antykomunistycznych i ich nastrojów antyżydowskich do oczyszczenia z Żydów terenów nowo zdobytych na Sowieta

Według meldunku sytuacyjnego ZWZ z lipca 1941 oraz wspomnień Filipa Friedmana natychmiast po wejściu Niemców milicja ukraińska i grupy z marginesu społecznego miastaPo wyjściu bolszewików pogromu Żydów nie było. Prześladowanie zaczęło się niezwłocznie po wejściu Niemców. Namówione przez nich i podszczute męty ukraińskie i polskie spędziły Żydów do więzienia, celem umycia zwłok pomordowanych przez bolszewików.(…) Spędzonych przeganiano przez szpaler ludzi z pałkami lub kamieniami w rękach. Zanim Żydzi dotarli do trupów, byli już dotkliwie pobici. Procedura mycia tak wyglądała: 2 mężczyzn Żydów musiało podnieść w górę za głowę i nogi pełne ran lub rozkładające się na upale straszliwe cuchnące zwłoki, a Żydówka wykonać w powietrzu ich umycie prawie nie do uskutecznienia w tym stanie, po czym podnieść rękę trupa do ust i ucałować” Meldunek sytuacyjny ZWZ lipiec 1941, Studium Polski Podziemnej w Londynie, 73

Według Kroniki 2350 dni wojny i okupacji Lwowa wieczorem Einsatzkommando rozstrzelało grupę czołowych osobistości żydowskich. Wśród zabitych był naczelny rabin Lwowa dr Jecheskiel Levin, któremu przed śmiercią oprawcy wyrwali brodę. Zdaniem Schenka egzekucję wymienionych osób przeprowadzili żołnierze „Nachtigalla”. Specjalna ekipa filmowa Wehrmachtu filmowała pogrom, filmy były pokazywane później w oficjalnej kronice filmowej Ministerstwa Propagandy Rzes

Według Grzegorza Motyki niektórzy żołnierze Nachtigall najprawdopodobniej wzięli udział w pogromie Żydów we Lwowie, nie jako zwarty oddziałGabriele Lesser, niemiecka historyk, dziennikarka i publicystka, korespondentka Die Tageszeitung w Warszawie twierdziła, zgodnie z berlińskim procesem pokazowym Oberländera w NRD (1961), że we Lwowie żołnierze »Nachtigall« wzięli udział w mordowaniu Żydów w więzieniu Brygidki. G. Lesser, Haniebne czyny będą pomszczone, Tygodnik Powszechny nr 10, 11.03.2001., ale pojedynczo dołączając się do bojówkarzyGrzegorz Motyka, Od rzezi wołyńskiej do akcji Wisła. Konflikt polsko-ukraiński 1943-1947, Kraków 2011, s. 68.. Mogli to być żołnierze uprzednio zwolnieni na przepustki.. We Lwowie Batalion zajmował się m.in. zabezpieczeniem budynków publicznych, w tym budynku radiostacji lwowskiejGrzegorz Motyka „Ukraińska partyzantka 1942-1960”, Warszawa 2006 Wyd. Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN,) ISBN 83-7399-163-8 (Rytm), ISBN 978-83-88490-58-3;s. 95..

dotyczący akcji dezinformacyjnej (1959). dotyczący akcji dezinformacyjnej (1959).

Nachtigall a mord profesorów lwowskich

• Sprawę zamordowania lwowskich profesorów opisali po raz pierwszy już w roku 1944 radzieccy pisarze Władimir Bielajew„były korespondent wojenny, a potem pisarz, laureata Państwowej Nagrody ZSRR”. i Mychajło Rudnycki„Dnia 6 maja 1945 r. udałem się z pisarzem radzieckim Władymirem Bielajewem nad opróżniony grób profesorów, leżący na zboczu Wzgórz Wuleckich. Bielajew zajmowal się tragedią profesorów i publikował dane o niej. [w:] Zygmunt Albert. Kaźń profesorów lwowskich, lipiec 1941 studia oraz relacje i dokumenty. 1989 s. 62; zob. W. Bielajew, M. Rudnycki, Pod obcymi sztandarami w rozdziale pt. Tajemnica wuleckich wzgórz, Moskwa 1954.„Natrafiłem na młodego Żyda z Totenkommando 1005, Leona Weliczkera, który na moje naleganie opisał szczegóły ekshumacji zwłok zamordowanych profesorów oraz technikę palenia. Wspólnie z nim i rosyjskim pisarzem Władimirem Bielajewem zidentyfikowałem miejsce rozstrzelania.”, [w:] Odra, Tom 39, Wydania 1-4 1999, s. 37.. Pierwsze artykuły poświęcone tej sprawie ukazały się na łamach Czerwonego Sztandaru i Nowych Widnokręgów– pism polskojęzycznych ukazujących się we Lwowie okupowanym ponownie od lipca 1944 przez ZSRRW. Bielajew Wspomnienia współpracowników i przyjaciół zamordowanych profesorów, W. Bielajew, Losy uczonych lwowskich, „Nowe Widnokręgi” 1944, nr 23/24, tenże Uczeni płoną na stosach „Czerwony Sztandar” 1944, nr 80 z 2 XII.. Już kilkanaście dni od zbrodni w lipcu 1941 zbieranie jej świadectw rozpoczął Zygmunt AlbertWojciech Wrzesiński, przedmowa

• W roku 1946 mord profesorów lwowskich był przedmiotem badania na procesie norymberskim. Świadkiem oskarżenia (prowadzonego przez prokuraturę ZSRR) był jedyny ocalały po aresztowaniu profesor Franciszek Groer, który ”stanowczo twierdził, że aresztowania profesorów dokonali gestapowcy i że on sam został aresztowany przez gestapowców o nazwiskach Hacke i KellerI dal

• Relacje Bielajewa (o ekshumacji zwłok profesorów) powtórzyli po autoryzacji tłumaczenia Aleksander Drożdżyński i Jan Zaborowski w opublikowanej w 1960 książce Oberländ

• Stanisław Bogaczewicz z IPN twierdził w 2001 r., że żołnierze Nachtigall uczestniczyli w dokonaniu aresztowań (nie zaś w egzekucji), zaś „kwestią wymagającą dalszych badań” jest udział w całej sprawie Theodora Oberländera„Kwestią wymagającą dalszych badań jest odpowiedzialność za tę zbrodnię Theodora Oberländera, będącego komendantem ukraińskiego batalionu „Nachtigall”, którego żołnierze uczestniczyli w dokonywaniu aresztowań”. ] i Oddział Instytutu Pamięci Narodowej we Wrocławiu w 60. rocznicę mordu profesorów lwowskich. Biuletyn IPN 7/2001, s.73-74]..

• Żołnierze Nachtigall byli wymienieni jako sprawcy w liście Związku Potomków Lwowskich Profesorów Zamordowanych przez Gestapo w lipcu 1941 do prezydenta Ukrainy Wiktora Juszczenki z kwietnia 2005. Jednak śledztwo IPN w tej sprawie, prowadzone przez oddział w Rzeszowie, zostało zamknięte w czerwcu 2006 z powodu niewykrycia sprawcówŚledztwo podjęte z umorzenia 25 lutego 2003 w sprawie zbrodni nazistowskiej (sygn. akt S 5/03/Zn)..

• Anice Anderson, Vivian Head, Anne Williams w pracy Rzezie, masakry i zbrodnie wojenne od starożytności do współczesności twierdziły, że zbrodnia została dokonana przy pomocy ukraińskiego batalionu, który wyłapywał profesorów i ich rodziny, podczas gdy do żydowskich mieszkańców miasta strzelał od razuAnice Anderson, Vivian Head, Anne Williams.. 2009..

• Historyk ukraiński Jarosław Hrycak jest zdania, iż udział batalionu w zbrodni na polskich profesorach jest mitem, do ustalenia pozostaje jedynie kwestia, czy studenci narodowości ukraińskiej przygotowywali listy do aresztowań, a jeśli to czynili, czy podjęli takie działanie z własnej woliJ. Hrycak, Historia Ukrainy 1772-1999. Narodziny nowoczesnego narodu, Lublin 2000, ISBN 83-85854-50-9, s. 239..

• Według ustaleń Głównej Komisji Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu (pion śledczy Instytutu Pamięci Narodowej) w 2006 r., Ukraińcy brali udział w aresztowaniach polskich profesorów w roli tłumaczy i przewodników (orzeczenie nie wspomina nic o uczestnictwie batalionu Nachtigall)Główna Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Oddział w Rzeszowie, Sygnatura akt S 5/03/Zn. .

• Według zgodnych relacji świadków aresztowań (rodzin aresztowanych i ich bliskich) w aresztowaniach uczestniczyli wyłącznie funkcjonariusze Gestapo, w kilku przypadkach z udziałem cywilnych tłumaczy – UkraińcówZygmunt Albert Kaźń profesorów lwowskich – lipiec 1941 / studia oraz relacje i dokumenty zebrane i oprac. przez Zygmunta Alberta Wrocław 1989, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, ISBN 83-229-0351-0 s. 189-352.. Na świadectwa te powołuje się również Jarosław Hrycak, taka też była ocena działającej w okresie PRL Głównej Komisji Badania Zbrodni HitlerowskichWacław Szulc, prokurator GKBZH prowadzący śledztwo w sprawie mor
• Ukraińskie stowarzyszenie „Memoriał” opublikowało na swojej stronie internetowej odtajnione przez SBU dokumenty KGB dotyczące operacji dezinformacyjnej KGBFragment dokumen

Według Dietera Schenka, autora najnowszej (2011) monografii zagadnieniaDieter Schenk, Noc morderców. Kaźń polskich profesorów we Lwowie i holocaust w Galicji Wschodniej, Kraków 2011, wyd. Wysoki Zamek ISBN 978-83-931373-5-0., wszystkie dowody przeczą uczestnictwu batalionu Nachtigall w mordzie profesorów: Jest to również zgodne stanowisko polskich badaczy zagadnienia (Zygmunt AlbertZygmunt Albert , [w:] Zygmunt Albert Kaźń profesorów lwowskich – lipiec 1941 / studia oraz relacje i dokumenty zebrane i oprac. przez Zygmunta Alberta Wrocław 1989, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, ISBN 83-229-0351-0, s. 65., Grzegorz MotykaGrzegorz Motyka, Ukraińska Partyzantka 1942–1960, Warszawa 2006, s. 95–96., Ryszard TorzeckiRyszard Torzecki Polacy i Ukraińcy. Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, Warszawa 1993, Wyd. PWN, ISBN 83-01-11126-7, s. 118-119., Władysław ŻeleńskiWładysław Żeleński „Wiadomości”, nr 17 (1466), Londyn 1974, s. 1, Władysław Żeleński ” Wiadomości” nr 49 (1549), Londyn 1975, s. 2).), wbrew upowszechnianym w latach 1959-1989 tezom sowieckim.

Ciekawostki

• Nazwa pochodzi od chóru składającego się z żołnierzy batalionu, założonego przez Jewhena Bilińskiego w Neuhammer.
• Żołnierzy batalionu ludność cywilna nazywała „Ptasznikami”. Nazwa pochodziła prawdopodobnie od symboli ptaków wymalowanych na jej wozach i motocyklach, a symbole od nazwy batalionu (Nachtigall – Słowik).
• W 2011 roku jedną z ulic we wsi Rajliw (Obwód lwowski, Ukraina) przemianowano na „Żołnierzy Batalionu Nachtigall”. Stało się to z inspiracji radnego nacjonalistycznej partii Swoboda Mariana Berezdeckiego..

Bibliografia, literatura

• Zygmunt Albert Kaźń profesorów lwowskich – lipiec 1941 / studia oraz relacje i dokumenty zebrane i oprac. przez Zygmunta Alberta Wrocław 1989, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, ISBN 83-229-0351-0
• Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraiń
• Ryszard Torzecki, Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy, 1933–1945, Warszawa, KiW 1972
• Grzegorz Motyka „Ukraińska partyzantka 1942–1960”, Warszawa 2006, Wyd. Instytut Studiów Politycznych PAN, Oficyna Wydawnicza „Rytm”, ISBN 83-88490-58-3 (ISP PAN), ISBN 83-7399-163-8 (Rytm), ISBN 978-83-88490-58-3.
• І.К. Патриляк (Iwan Patryliak), Військова діяльність ОУН(Б) у 1940–1942 роках., Київ 2004 Wyd. Київський національний університет імені Тараса Шевченка, Інститут історії України НАН України. (język ukraiński)
• Tadeusz Jurga, Plany wojenne i strategiczne rozwinięcie sił zbrojnych Niemiec i Polski, Polski czyn zbrojny w II wojnie światowej. Wojna obronna Polski 1939, praca zbiorowa, Warszawa 1979
• M. Kalba, „Nachtigal” ukraiński batalion 1941 r. (W imię czego), Detroit – Lwów 1995, s. 23
• Czesław Madajczyk, Polityka III Rzeszy w okupowanej Polsce, Warszawa 1970, T. 1
• K. Radziwończyk, Niemieckie siły zbrojne w okupowanej Polsce 22.06.1941 – wiosna 1944 r., Wojskowy Przegląd Historyczny, z. 4, 1962
• Pawło Szandruk, Historyczna prawda o Ukraińskiej Armii Narodowej, Kultura, nr 6, 1965
• Wacław Szulc Wyniki śledztwa w sprawie mordu profesorów lwowskich, prowadzonego przez Główną Komisję Badania Zbrodni Hitlerowskich, [w:] Zygmunt Albert Kaźń profesorów lwowskich – lipiec 1941 / studia oraz relacje i dokumenty zebrane i oprac. przez Zygmunta Alberta Wrocław 1989, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, ISBN 83-229-0351-0, s. 178–179
• Władysław Żeleński „Wiadomości”, nr 17 (1466), Londyn 1974, s. 1
• Władysław Żeleński ” Wiadomości” nr 49 (1549), Londyn 1975, s. 2